Mısır Şehzadesi - Ali Aziz Efendi

Kitaplık 140 Sayfa

Kitabın yazarı Ali Aziz Efendi ya da Giritli Ali Aziz Efendi 1749 Girit doğumludur. 1799 yılında Osmanlı Devleti’nin Almanya Elçisi iken Berlin’de ölmüştür. Kitabın orjinal ismi Muhayyelat-ı Ledünn-i İlahı-i Giridi Ali Aziz Efendi’’dir. Günümüz Türkçesi ile karşılığı “Giritli Ali Aziz Efendi’nin Gizemli Hayalleri”dir. Eserin yazım tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber 1797 yılı olarak tahmin edilmektedir. Aziz Efendi giriş bölümünde eseri tanıtırken “Hülasatü’l Hayat” (Hayatın Özü) adlı eski bir kitabın dervişçe uyarlamasını yaptığını belirtmektedir.

Bu kitap Osmanlı ve Türk Edebiyatı için ilk fantastik eser ve aynı zamanda modern edebiyata geçişte önemli bir mihenk taşı olarak kabul edilmektedir. Ne yazık ki Aziz Efendi’den sonra Türk Edebiyatı doğunun masallarına sırtını dönerek, batının gerçekçi tarzına geçiş yapar. Hatta Aziz Efendi’nin masalsı, fanatastik anlatıları şiddetle eleştirilir. Modern cumhuriyet edebiyatına kadar fantastik edebiyat dışlanır.

Aziz Efendi, Mısır Şehzadesi ve daha sonraki Padişahı Naci ve onun oğlu, şehzadesi Dil-agah’ın maceralarını anlatıyor kitabında. Şehzadeler cin kralının ve binbir türlü efsunun yardımı ile muradına ererken, gayipte dolaşıp, ejderhalar ve kötü büyücüler ile savaşıyorlar. Ancak bütün bu binbir gece masalları hikayelerinin arkasında Ermiş, Erenler Ereni, Mürşid ve Kutub olarak isimlerndirilen İzzettin Kübra Efendi adlı Dede’nin tam da belirttiği gibi “dervişçe” kıssalarını anlatıyor Aziz Efendi. Naci, Mısır Padişahı olduktan sonra “fakir dervişlere kafir gözüyle baktığı” için ermiş kişi tarafından kendisine bir ders veriliyor. Ermiş için kullanılan sıfatlardan ve kıssalarından kendisinin bir Bektaşi Dedesi olduğu sonucunu çıkarmak da pek mümkün. Bu ögeleri ile kitap bir tasavvuf kitabı da sayılabilir.

Günümüzün fantastik anlatılarına göre daha farklı ve zayıf sayılabilecek bir eser Mısır Şehzadesi. Diğer taraftan türünün ilk örneklerinden olması ile çok önemli bir eser. Aziz Efendinin Hayalleri çevirisi ya da asıl yazım dili olan Osmanlıca nedeni ile çok rahat ve hızlı okunuyor. Okunmasında fayda var.